Nie ma wśród nas osoby, która by jej nie znała, nawet miłośnicy metropolii rozpoznają jej białą korę wśród innych drzew. Niewielu z nas jednak wie, że brzoza, bo o niej mowa, może być cennym źródłem składników odgrywających ważną rolę dla naszego organizmu.

Zarówno w Polsce, jak i Europie występuje wiele gatunków brzozy. Najpopularniejszą i najbardziej charakterystyczną spośród nich jest brzoza brodawkowata. Surowce pochodzące z tego drzewa mogą być wykorzystywane zarówno w medycynie, jak i w kuchni!

Brzoza jako lekarstwo

Już w medycynie ludowej brzoza miała swoje miejsce i odgrywała w niej bardzo ważną rolę. Liście, pączki, kora, a także sok zwany oskołą wykorzystywano w leczeniu przeróżnych schorzeń. Brzozą leczono choroby dermatologiczne, schorzenia dróg moczowych, reumatyzm, a nawet próbowano zwalczać nią gruźlicę i tyfus.

Okazuje się, że zastosowanie brzozy w leczeniu różnych schorzeń ma swoje potwierdzenie w nauce. Jej właściwości lecznicze wynikają z obecności substancji biologicznie czynnych, które są opisane zarówno w Farmakopei Europejskiej, jak i Farmakopei Polskiej, zawierających wymagania dotyczące substancji leczniczych i surowców farmaceutycznych.

W brzozie, możemy znaleźć wiele substancji odgrywających ważne role w naszym organizmie. Są to flawonoidy, garbniki, saponiny, olejki eteryczne czy sole mineralne. W ekstrakcie z kory brzozy dominują triterpeny, mające działanie przeciwutleniające (krótkie wyjaśnienie we wpisie o czosnku), immunostymulujące (wspierające pracę układu odpornościowego), przeciwdrobnoustrojowe czy przeciwnowotworowe. Liście i pączki działają natomiast moczopędnie, napotnie i przeciwzapalnie na skórę i błonę śluzową.

Sok z brzozy (oskoła)

Jest to napój pozyskiwany z brzóz wczesną wiosną. Napój ma słodkawy smak, gdyż w jego skład wchodzą niewielkie ilości glukozy (ok. 1%) i fruktozy (ponad 1%). Znajdziemy w nim również pewne ilości aminokwasów, witamin i kwasów organicznych. Największą jednak wartością oskoły są występujące w niej składniki mineralne – spore ilości cynku i miedzi oraz w mniejszej ilości magnez, wapń i fosfor. Świeży sok z brzozy powinniśmy spożywać jak najszybciej po zbiorze, gdyż jego trwałość wynosi kilka dni.

W przypadku pozyskiwania soku z brzozy, należy jednak zwrócić uwagę na odległość drzew od pól uprawnych, ruchliwych dróg oraz ośrodków przemysłowych. Miejsca te mogą stanowić źródło zanieczyszczenia m. in. metalami ciężkimi. Warto więc wybierać obszary jak najbardziej oddalone od ludzkiej działalności.

Ksylitol

Ksylitol, inaczej cukier brzozowy, to substancja słodząca pochodzenia naturalnego. Znajdziemy ją m. in. w korze i drewnie drzew, a także w wielu owocach i warzywach. Metoda produkcji ksylitolu została opracowana w Finlandii, a jako surowca do jego produkcji użyto drewna brzozowego.

W ciągu ostatnich lat ksylitol zyskał bardzo dużą popularność, przede wszystkim w środowisku dietetycznym i związanym ze zdrowym stylem życia. Dlaczego?

Ksylitol jest niskokaloryczny

Posiada on znacznie mniej kalorii niż tradycyjny biały cukier (sacharoza). Przy identycznej słodkości (1 łyżeczka ksylitolu = 1 łyżeczce cukru), wraz z ksylitolem jesteśmy w stanie dostarczyć ok. 40% mniej energii niż z białego cukru – 100 g cukru brzozowego dostarczy nam 240 kcal, natomiast 100 g sacharozy – 375 kcal.

Ksylitol posiada niski indeks glikemiczny

Indeks glikemiczny pokazuje jak spożycie danego produktu wpływa na wzrost stężenia glukozy we krwi, w odniesieniu do czystej glukozy (IG=100).  Indeks glikemiczny sacharozy wynosi 68, natomiast ksylitolu 13. Cukier brzozowy jest więc idealnym zamiennikiem cukru, szczególnie dla osób z zaburzeniami glikemii – cukrzycą, insulinoopornością czy hipoglikemią reaktywną.

Ksylitol ma działanie przeciwpróchnicze

Ksylitol w postaci gum, syropów czy pasty do zębów chroni zęby przed próchnicą.  Przywraca równowagę kwasowo-zasadową w jamie ustnej i hamuje rozwój bakterii chorobotwórczych. Drażetka gumy z ksylitolem po posiłku będzie więc lepszym wyborem od tej z cukrem.

Ksylitol jest prebiotykiem

W przeciwieństwie do cukru, ksylitol wspomaga rozwój korzystnej dla organizmu człowieka mikroflory jelitowej. Należy jednak pamiętać, iż większe dawki cukru brzozowego nasilają metabolizm bakteryjny. Może to prowadzić do przykrych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Sytuacja ta nie występuje jednak często.

UWAGA: cukier brzozowy jest całkowicie bezpieczny dla ludzkiego organizmu, natomiast wykazuje silną toksyczność wobec psów. Już pół łyżeczki ksylitolu może stanowić dawkę śmiertelną dla naszego pupila. Pamiętajmy o tym, zanim podzielimy się z nim słodką przekąską przygotowaną z dodatkiem tego słodzika.

Piśmiennictwo:

• Gruszecki R., Nikończuk I., Zawiślak G. i wsp.: Brzoza w lecznictwie ludowym, Annales Horticulturae 2019, 29, 7-20
• Najda A., Bekier J., Guleac E. i wsp. :  Profil kwasów fenolowych liści brzozy brodawkowatej (Betula pendula Roth). Episteme 2014, 25, 77-85
• Malinowska M., Sikora E., Ogonowski J.: Ekstrakt z brzozy jako źródło substancji biologicznie czynnych, Przemysł Chemiczny 2014, 93, 1000-1003
• Bilek M., Stawarczyk K., Łuczaj Ł. i wsp: Zawartość wybranych składników mineralnych i anionów nieorganicznych w sokach drzewnych z terenu Podkarpacia. Nauka Technologia Jakość 2015, 3, 138-147
• Bilek M., Chachura A., Radochońska A. i wsp.: Trwałe, niepasteryzowane napoje na bazie soku brzozowego, Post Fitoter 2018, 19, 230-236
• Kalemba-Dróżdż M.: Ksylitol – fakty i mity. Czy to substancja prozdrowotna czy tylko chwyt marketingowy?, Public Health Forum 2018, 2, 95-99
• Grembecka M.: Ksylitol – rola w diecie oraz profilaktyce i terapii chorób człowieka, Bromat Chem Toksykol 2015, 48, 340-343
• Zdjęcia: pinterest